Η κακοποίηση δεν κάνει διακρίσεις

Τα τελευταία χρόνια πλήθος ερευνών ασχολήθηκαν και ασχολούνται με το θέμα της κακοποίησης στον αθλητισμό. Ένα θέμα που τις τελευταίες μέρες είναι αρκετά επίκαιρο και απασχολεί όχι μόνο την Κύπρο αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα. Είναι αρκετά δύσκολο, ή μάλλον μας ήταν αρκετά δύσκολο να φανταστούμε, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, ότι τέτοιες συμπεριφορές, της κακοποίησης δηλαδή, λαμβάνουν χώρα στον αθλητισμό, και ιδιαίτερα όταν στόχος γίνονται μικροί, ανήλικοι αθλητές/τριες.

Έρευνες δείχνουν ότι 40-50% των αθλητών έχουν δεχτεί κάποιο είδος κακοποίησης, ενώ 2-8% των αθλητών έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής κακοποίησης (MacAuley, D. 2000). Παράλληλα έρευνες δείχνουν ότι κακοποίηση συμβαίνει σε όλα τα αθλήματα ανεξαρτήτως επιπέδου αλλά και φύλου.

Γενικότερα σύμφωνα με τη βιβλιογραφία υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες κινδύνου που μπορεί να οδηγήσουν σε πράξεις κακοποίησης. Συνήθως οι δράστες είναι μεγαλύτεροι από το θύμα, άντρες, και αγαπητοί στον χώρο του αθλητισμού, άρα δύσκολο να τους υποψιαστεί κάποιος. Η δύναμη ή η θέση ισχύος που έχει κάποιος π.χ. προπονητής, ιατρός, στέλεχος κάποιας Ομοσπονδίας/Σωματείου, η εμπιστοσύνη που δείχνουν οι γονείς προς τα συγκεκριμένα άτομα, η προσωπικότητα του αθλητή αλλά και του θύτη, η κουλτούρα, η αυταρχική εξουσία είναι επίσης κάποιοι από τους παράγοντες κινδύνου.

Η Celia Brackenridge το 2003 δημοσίευσε μια έρευνα σχετικά με το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης στον αθλητισμό. Στο άρθρο της «Επικίνδυνα αθλήματα; Κίνδυνος, ευθύνη και προσβολή του σεξ στον αθλητισμό», τονίζει τόσο τους κανονιστικούς όσο και τους συστατικούς παράγοντες κινδύνου που αφήνουν τους νεαρούς αθλητές ευάλωτους.

Οι φυσιολογικοί παράγοντες κινδύνου είναι αυτοί που σχετίζονται με τον πολιτισμό και τους κανόνες της αθλητικής κοινότητας. Αυτοί περιλαμβάνουν:

• συστήματα αυταρχικής εξουσίας
• στενή προσωπική επαφή μεταξύ προπονητών και αθλητών
• σαφείς ανισορροπίες μεταξύ αθλητών και προπονητών
• αποδεκτές δυνατότητες διαχωρισμού των αθλητών από τους συνομηλίκους τους, τόσο από άποψη χρόνου όσο και χώρου
• αποδεκτές δυνατότητες ανάπτυξης και διατήρησης του απορρήτου
• την κοινή χρήση δωματίων (ειδικά σε ταξίδια εκτός) μεταξύ μελών διαφορετικών φύλων και ηλικιών
• σιωπηρή συγκατάθεση σεξουαλικών σχέσεων μεταξύ μελών διαφορετικών ηλικιών
• τη σεξουαλικοποίηση των παραδόσεων των αθλητών
• μια έντονη αίσθηση ανταγωνισμού / ζήλιας μεταξύ των μελών μιας ομότιμης ομάδας
• τη σιωπηρή υποστήριξη της συλλογικής σιωπής σε θέματα σεξουαλικότητας

Οι συστατικοί κίνδυνοι είναι εκείνοι που σχετίζονται στενότερα με τη δομή της αθλητικής οργάνωσης. Αυτοί περιλαμβάνουν:

• συστήματα ιεραρχικής κατάστασης
• ανταμοιβές βάσει απόδοσης
• τη σύνδεση της ανταμοιβής με τη συμμόρφωση με ένα σύστημα αρχών
• κανόνες και διαδικασίες που παραλείπουν / αποκλείουν τη διαβούλευση
• έλλειψη τυπικών διαδικασιών για έλεγχο, πρόσληψη και παρακολούθηση προσωπικού
• την απόκτηση των απαραίτητων τεχνικών δεξιοτήτων μέσω εντατικών προπονήσεων
• τεχνικές απαιτήσεις / απαιτήσεις που απαιτούν νόμιμη αφή
• ολοκλήρωση της ατομικότητας μέσα σε ανταγωνιστικές δομές

Ο χώρος είναι επίσης ένας παράγοντας κινδύνου. Ορισμένοι χώροι έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από άλλους. Αυτοί περιλαμβάνουν:

• εθνικούς και διεθνείς διαγωνισμούς και τουρνουά
• μασάζ που εκτελούνται από προπονητές και άλλα εποπτικά πρόσωπα
• να είσαι μόνος με προπονητή σε αυτοκίνητο ή στο σπίτι του

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αθλητικά προγράμματα και πρωταθλήματα που βάζουν την απόδοση πάνω από την ευημερία των αθλητών τους είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν αυτούς τους παράγοντες κινδύνου.

Συμπτώματα κακοποιημένων ατόμων

Κάποια από τα συμπτώματα που μπορεί να επιφέρει η κακοποίηση είναι η κατάθλιψη, η απομόνωση, η χαμηλή αυτοεικόνα και αυτοεκτίμηση, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, άγχος, διατροφικές διαταραχές, δυσκολία στον ύπνο, ευερεθιστότητα κ.ο.κ.

Τι πρέπει να κάνω και πώς μπορώ να διαχειριστώ ένα περιστατικό όταν γνωρίζω ότι υπάρχει κακοποίηση;

Είναι πολύ σημαντικό να ακούσετε προσεκτικά αλλά και με ψυχραιμία τον αθλητή/τρια που σας εξιστορεί ένα τέτοιο περιστατικό. Χρειάζεται να τον/την κάνετε να νιώσει άνετα να σας μιλήσει. Εσείς από την άλλη είναι σημαντικό αφού ακούσετε με προσοχή να του/της εξηγήσετε ότι δεν είναι απαραίτητα δική του/της η ευθύνη για το συγκεκριμένο περιστατικό.

Παράλληλα, είναι σημαντικό να ενθαρρύνετε τον αθλητή/τρια να μιλήσει τόσο στα οικεία του/της άτομα (εφόσον το επιθυμεί), αλλά να προχωρήσει και σε καταγγελία στους αρμόδιους λειτουργούς. Αν δεν νιώθει έτοιμος/η είναι καλό σίγουρα να επισκεφθεί κάποιον ειδικό ψυχολόγο, όπου μέσα από τις συνεδρίες θα προετοιμαστεί κατάλληλα για να καταφέρει να νιώσει δυνατός/ή να μιλήσει, αλλά και να διαχειριστεί τα όσα βίωσε, νιώθει αλλά και σκέφτεται.

Είναι πολύ σημαντικό το κάθε άτομο που βιώνει ή έχει βιώσει κάποιο είδος κακοποίησης να καταφέρει να διαχειριστεί τα συναισθήματά του ή το «τραύμα» για να καταφέρει να συνεχίσει όσο πιο ομαλά τη ζωή αλλά και καθημερινότητά του.

Τέλος, είναι καιρός να παρθούν αυστηρά μέτρα και αποφάσεις από την κοινωνία μας. Χρειάζεται να ψηφιστεί συγκεκριμένη νομοθεσία που να αφορά την κακοποίηση στον αθλητισμό, χρειάζεται να γραφτούν συγκεκριμένοι κώδικες σε εθνικό επίπεδο που να σταλούν στην κάθε ομοσπονδία, αλλά και να γίνουν αρκετές εκπαιδεύσεις για το συγκεκριμένο θέμα, τόσο στους αθλητές όσο και στους προπονητές αλλά και τους γονείς.

Θάλεια Παναγή
Εγγεγραμμένη Συμβουλευτική ψυχολόγος
Εξειδίκευση στην Αθλητική Ψυχολογία (MSc)
Associate Lecturer in Sport Psychology at UCLan Cyprus

*Το πιο πάνω άρθρο έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα Πολίτης το Σάββατο 13/2/2021

*Πηγές:

• Brackenridge, C. (2003). Dangerous sports? risk, responsibility and sex offending in sport. Journal of Sexual Aggression, 9(1), 3-12.
• D. MacAuley. (2000). “Child Abuse in Sports” The British Journal of Sports Medicine.
• Lev-Wiesel, R. (2008). Child sexual abuse: A critical review of intervention and treatment modalities. Children and Youth Services Review, 30, 665-673.
• Parent, S., & Demers, G. (2010). Sexual abuse in sport: A model to prevent and protect athletes. Child Abuse Review, 20, 120-133.